Neutraliteit Zwitserland ter discussie: 'Geen Zwitserse wapens naar Oekraïne'
Sinds de Russische invasie van Oekraïne worstelt Zwitserland met het behouden van zijn eeuwenoude neutraliteit. Kan het land wel neutraal blijven bij oorlogsmisdaden? En wat betekent dat eigenlijk: neutraal zijn?
"Zwitserse wapens mogen niet worden gebruikt in oorlogen."
Het standpunt van de Zwitserse bondspresident Alain Berset is glashelder. Hij deed zijn uitspraak zondag in een interview met de Zwitserse krant Neue Zürcher Zeitung. Volgens Berset verandert ook de 'meedogenloze aanval van Rusland op Oekraïne' daar niets aan.
Toch is de traditionele Zwitserse neutraliteit voer voor discussie. Dat begon vorig jaar, toen Zwitserland uiteindelijk besloot om mee te doen met de Europese sancties tegen Rusland. Het werd gezien als een drastisch besluit, waarmee opnieuw een debat oplaaide in het welvarende Alpenland: is neutraal blijven vandaag de dag nog wel mogelijk?
Ruim 200 jaar
Zwitserland is al ruim 200 jaar neutraal. Dat wil zeggen dat het principe van 'permanente neutraliteit' altijd leidend is in het buitenlandbeleid dat het land voert. Zo willen de Zwitsers onafhankelijk blijven in internationale conflicten, en voorkomen dat hun grondgebied aangetast wordt.
In de praktijk betekent dit dat Zwitserland zich te allen tijde onthoudt van deelname aan oorlogen. Het land zorgt met een eigen krijgsmacht zelf voor zijn verdediging, levert geen huurlingen uit, stelt zijn grondgebied nooit open voor oorlogvoerende landen of groeperingen, en behandelt in conflicten alle strijdende partijen gelijk als het gaat om de export van wapens.
Zo is wettelijk vastgelegd dat wapens van Zwitserse fabrikanten alleen mogen worden doorverkocht of geschonken met toestemming van de Zwitserse regering. En ze mogen nooit naar actieve oorlogsgebieden worden gestuurd.
Raketten naar de schroot
Het Zwitserse leger is momenteel bezig met het vernietigen van zestig nog werkende luchtafweerraketten. Het gaat om raketten van het type Rapier die het Zwitserse leger in de jaren 80 heeft aangeschaft. Hoewel verouderd, kunnen ze volgens experts nog goed worden gebruikt tegen laagvliegende doelen, zoals drones, en zelfs tegen helikopters en straaljagers. De sloop maakt veel los bij tegenstanders, omdat de raketten goed van pas zouden komen in Oekraïne, dat door Rusland met luchtaanvallen wordt bestookt.
Zwitserse munitie
In de laatste twaalf maanden hebben Duitsland, Spanje en Denemarken de Zwitserse regering gevraagd om een uitzondering te maken op de doorvoer van Zwitserse wapens naar Oekraïne. Dit om het land te helpen zich te verdedigen tegen Rusland. Het gaat onder meer om broodnodige munitie voor Leopard 2-gevechtstanks en de Gepard-luchtafweertanks. Ook Nederland en Frankrijk hoopten dat Zwitserland met versoepelingen wapenleveranties aan Oekraïne toch mogelijk zou maken.
Maar al deze landen kregen nul op het rekest: Zwitserland wil neutraal blijven. Al moet deze Zwitserse traditie niet worden verward met 'onverschilligheid ten opzichte van Ruslands agressie tegen Oekraïne', herhaalde de Zwitserse regering nog eens expliciet in een verklaring. Juist omdat het land neutraal is, en niet toestaat dat wapens worden overgebracht naar oorlogsgebieden, kan het land op de langere termijn iets betekenen voor Europa, is de gedachte.
Daarbij speelt nog iets anders mee. Als Zwitserland de voorkeur geeft aan Oekraïne als het gaat om wapenleveranties, zou het land niet langer neutraal zijn, zegt Evelyne Schmid, hoofddocent internationaal recht aan de Universiteit van Lausanne. "Zwitserland verliest dan in het internationaal recht in feite zijn neutrale status. In het geval van oorlog zou het grondgebied daarmee niet langer expliciet worden beschermd. Al zijn de directe gevolgen moeilijk in te schatten. Er is geen wereldpolitie die dit controleert."
'Onderhandelen met Rusland'
Als het aan bondspresident Berset ligt, worden onderhandelingen gevoerd met Rusland. "Hoe eerder hoe beter", zegt hij in het interview. "Pacifisme heeft tegenwoordig een slechte reputatie. Maar wat Zwitserland betreft zit oorlogsvoering niet in het DNA. We proberen overal aanwezig te zijn waar we kunnen bijdragen aan bemiddeling en vrede. Daar herinner ik mijn gesprekspartners in het buitenland altijd aan."
Niet al zijn landgenoten zijn het met hem eens. De Zwitserse minister van Defensie Viola Amherd zei afgelopen weekend in een toespraak voor een groep Zwitserse legerofficieren dat Zwitserland het zich niet langer kon veroorloven om 'werkeloos aan de zijlijn te staan'. Ook bleek begin deze maand uit een opiniepeiling onder de Zwitserse bevolking dat een krappe meerderheid van 55 procent vindt dat Zwitserland andere landen moet toestaan om wapens van Zwitserse makelij over te brengen naar Oekraïne.
Toch hoeft Oekraïne op korte termijn niet te rekenen op zulke wapenleveringen. Want om alsnog toestemming af te dwingen bij de regering en zo de Zwitserse neutraliteit weer een stukje verder af te pellen, is namelijk een nationaal referendum nodig. Een proces dat hoe dan ook vele maanden in beslag zou nemen.
