Wie zijn de Grijze Wolven, en waarom is de wolvengroet zo omstreden?

1.  Wat is de wolvengroet?

Heel feitelijk gezegd is de wolvengroet een handgebaar dat lijkt op de kop van een wolf. Het is vooral in Turkije een bekend gebaar, maar roept ook elders een hoop weerstand op. De UEFA besloot de Turkse international Merih Demiral er twee wedstrijden om te schorsen – hij mag niet spelen tegen Nederland en als Turkije wint mag hij ook niet uitkomen in de halve finale.

Het gebaar staat voor de manier waarop Turkije volgens een mythe is gesticht. "Turken zijn altijd strijders geweest", zegt universitair docent Turkijestudies aan de Universiteit Leiden Petra de Bruijn. "Volgens een mythe uit de tijd dat het Turkse volk nog in Centraal-Azië woonde, verloren ze lang geleden een strijd waarbij het hele volk omkwam, op één kind na. Dat kind werd volgens de mythe opgevoed door wolven, en vanuit hem ontstonden de huidige Turkse volkeren en cultuur."

2. Waarom is het gebaar zo controversieel?

Daarvoor moeten we enige tijd terug in de geschiedenis, vertelt Bruijns collega Alp Yenen, die gespecialiseerd is in de politieke geschiedenis van het moderne Turkije. "In de jaren '70 kwamen de Grijze Wolven veel in het nieuws; een extreemrechtse en ultranationalistische organisatie in Turkije die zich destijds via jeugdorganisaties bezighield met nationalistische indoctrinatie van jongeren." 

"In die jaren was het heel onrustig in Turkije. Er waren gevechten op straat tussen linkse en rechtse studenten, tussen linkse en rechtse fabrieksarbeiders: mensen stonden lijnrecht tegenover elkaar en er vielen veel doden, waar de Grijze Wolven voor een groot deel verantwoordelijk voor waren. De wolvengroet werd later het gebaar van deze organisatie."

3. Bestaat de organisatie nog altijd?

Jazeker, zegt Yenen. "De Grijze Wolven hebben banden met de MHP, de Partij van de Nationalistische Beweging, een coalitiepartner van de AK-partij van president Erdogan. Daarnaast bestaat het gedachtegoed van de Grijze Wolven, die in Turkije 'idealisten' worden genoemd."

Ook is het geweld nog altijd onderdeel van de werkwijze van de Grijze Wolven, vertelt correspondent Pepijn Nagtzaam. "In de jaren '90 waren ze verantwoordelijk voor het bloedbad in Sivas. Ze staken daar een hotel in brand waar onder andere kunstenaars en intellectuelen van een Turkse minderheidsgroep, de alevieten, bij elkaar waren gekomen. 37 mensen werden daar levend verbrand, onder wie een Nederlandse student. Extra gevoelig is dat Demiral het gebaar maakte op 2 juli, de datum waarop de brand in het hotel in 1993 plaatsvond." 

"Nog altijd zijn er ook berichten over politieke tegenstanders van de Grijze Wolven die worden geïntimideerd, in elkaar geslagen en soms zelfs vermoord."

"Er loopt op dit moment een rechtszaak over een moord binnen de Grijze Wolven", zegt De Bruijn. "Een voormalig voorzitter van de organisatie, Sinan Ates, werd een paar jaar geleden vermoord toen hij zijn kantoor in Ankara verliet. Er was onenigheid ontstaan, waarna hij uit de organisatie was gestapt. De Turkse oppositie gaat ervan uit dat de moordenaar heeft gehandeld in opdracht van de Grijze Wolven." 

4. Wat willen de Grijze Wolven?

"Ze willen een zeer nationalistische, islamitische staat met alle Turkse volken, zonder ruimte voor andere etniciteiten of mensen die zich niet als Turk willen identificeren", vat Nagtzaam samen. "Denk aan de Koerden, die zien ze niet als een volk met een eigen bestaansrecht en eigen taal. Of je bent Turk, of je bent het niet, en in dat laatste geval hoor je niet thuis in Turkije, vinden ze." 

"Een andere groep die ze niet gedogen of accepteren, zijn de alevieten. Dat blijkt uit de aanslag in de jaren '90 in Sivas."

Hoeveel mensen sympathiseren met de Grijze Wolven is niet bekend, maar volgens Yenen kun je ervan uitgaan dat iedereen die op de MHP heeft gestemd in meerdere of mindere mate achter het gedachtegoed staat. Dat is zo'n 8 procent van de kiezers. Daarnaast geldt dat voor een deel van de stemmers op Erdogan en verschillende extreemrechtse splinterpartijen. "Ga er dus maar van uit dat het minstens het dubbele is, dus minstens 16 procent van de bevolking." 

Ook in West-Europa zijn er aanhangers van de Grijze Wolven. Maar of ze zich hier ook organiseren, weten de deskundigen niet. "Wel is de organisatie in sommige landen verboden", zegt Nagtzaam. "Zoals in Frankrijk, waar aanhangers in 2020 verschillende incidenten veroorzaakten tijdens herdenkingen van de Armeense genocide – een term die in Turkije niet in de mond wordt genomen." In Nederland is de organisatie niet verboden.

5. Liet Merih Demiral met zijn wolvengroet zien dat hij dit alles ook wil?

"Dat is te makkelijk gedacht", zegt Yenen. "De wolvengroet wordt steeds meer geaccepteerd in Turkije, waar rechts en nationalisme net als in andere landen populairder worden. Ook hebben veel mensen die nu leven, zoals mogelijk deze voetballer, de situatie in de jaren voor de staatsgreep van 1980 niet meegemaakt en hebben ze misschien geen linkse mensen in hun familie, die de wolvengroet nog altijd verafschuwen om het geweld dat er voor hen mee geassocieerd is."   

"Demiral zegt dat hij het gebaar gebruikte als teken dat hij trots was om een Turk te zijn, en niet als sympathie voor de Grijze Wolven. Ik geloof hem graag als hij dat zegt. Veel mensen zeggen nu ook: laat maar gaan, het is een onschuldig gebaar. Maar dat is het niet, en dat moet je er ook niet van maken. Het is op zijn minst een teken van dominantie. Het wordt bijvoorbeeld nog altijd gebruikt tijdens geweld tegen Syrische vluchtelingen. Ik wil niet zeggen dat hij de verkeerde intentie had, maar het was wel zeker een faux pas."

6. Wat vindt de Turkse politiek van het gebaar?

President Erdogan heeft gisteren aangekondigd dat hij morgen naar de wedstrijd tegen Nederland wil gaan. Dat is opmerkelijk, tijdens de rel die nu is ontstaan: Erdogan heeft er zelfs een reis naar Azerbeidzjan voor afgezegd. "Turkije ziet de straf van Demiral als discriminatie", zegt Nagtzaam. "De regering, en dus ook Erdogan, zegt: die man heeft alleen maar laten zien dat hij Turk is. Wat is dit voor discriminatie? Daarmee is het van een gebaar op een voetbalveld verworden tot een kwestie over identiteitspolitiek."