Historisch rechts Hooggerechtshof VS ontrafeld: 'Balans volledig zoek'

1. Wacht, stop. Een president die een rechter benoemt, hoe zit dat?

De Amerikanen doen dat iets anders wij in Nederland. Wij hebben een Hoge Raad die kijkt of het oordeel van een lagere rechter wel klopt en goed gemotiveerd is.

In Amerika is er het Hooggerechtshof (Supreme Court), dat veel meer macht heeft en een finaal oordeel mag vellen over omstreden wetten. Denk aan wapenbezit, abortus, het homohuwelijk en euthanasie.

Nu is het zo dat de president van het land een kandidaat mag voordragen, die de Senaat moet goedkeuren. Dat gebeurt in de praktijk alleen als iemand overlijdt of ontslag neemt. Een benoeming voor het Hooggerechtshof is namelijk voor het leven. Er zijn negen rechters, onder wie één opperrechter.

2. Het was al 5 tegen 4. Wat maakt die laatste benoeming dan uit?

Klopt: de rechts-conservatieve Amerikanen – die tradities, ondernemerschap en weinig overheidsbemoeienis belangrijk vinden – waren vóór de benoeming van Amy Coney Barrett ook al in de meerderheid in het Hooggerechtshof.

Toch is er een groot verschil, legt correspondent Erik Mouthaan uit. "Nu is het zo dat opperrechter John Roberts, die zelf echt rechts is, vaak optreedt als een soort bemiddelaar. Hij heeft de beslissende stem, maar kiest ervoor om soms links te zijn als de Amerikaanse samenleving dat ook is."

Een recent voorbeeld is een uitspraak in juni. Toen besloot het overwegend rechtse Hooggerechtshof dat je in Amerika niet meer ontslagen mag worden vanwege je geaardheid. Een doorbraak voor de homogemeenschap.

Maar Roberts heeft nu een probleem. Mouthaan: "Hij kan door de benoeming van de superconservatieve Amy Coney Barrett voortaan gepasseerd worden. Roberts is bij 6 tegen 3 zijn macht kwijt."

Die voorsprong is langzaam gegroeid sinds 1969, blijkt uit een analyse van CNN. Sindsdien hebben Republikeinse presidenten liefst 15 van de 19 rechters benoemd. Barrett is de vijfde vrouw die wordt benoemd aan het hoogste hof van het land.

3. De Republikeinen vieren hun benoeming. Is dat terecht?

Daar kun je over twisten. In eerste instantie wel: rechter Amy Coney Barrett is 48 jaar en zal nog tientallen jaren aan het Hooggerechtshof zitten. Dus ook als mogelijk de Democratische kandidaat Joe Biden wordt gekozen of wanneer de Democraten weer een meerderheid in de Senaat behalen.

De beslissing is daarmee een van de belangrijkste benoemingen die een president kan doen. Het kan generaties aan rechtszaken beïnvloeden. Trump koos ervoor om Barrett vlak de presidentsverkiezingen te laten benoemen – wat nooit eerder is gebeurd.

Historicus en Amerika-deskundige Maarten van Rossem maakt zich zorgen over de lange termijn. "Het is een spectaculaire overwinning voor de Republikeinen, maar een spectaculaire nederlaag voor het Hooggerechtshof. Dat komt doordat de huidige samenstelling op geen enkele manier representatief is voor wat de samenleving denkt. Want in Amerika is de meerderheid niet ultraconservatief."

Van Rossem denkt dat het Hooggerechtshof daarmee zijn legitimiteit verliest. "De balans is volledig zoek. De Republikeinen hebben toch haar benoeming er doorheen gedrukt in een verkiezingsjaar, een hele domme en kortzichtige politieke wandaad. Ze maken zo optimaal gebruik van het politieke systeem. Dat is knap omdat ze zelf in de minderheid zijn, maar het is op de lange termijn schadelijk beleid voor het hele land."

4. Heeft de benoeming nog invloed op de uitslag volgende week?

Dat is wel zeker. Bij zowel linkse als rechtse kiezers maakt de benoeming behoorlijk veel los. Mouthaan: "De manier waarop Trump de benoeming viert, zorgt voor agressie en verdriet bij links Amerika. Hij deed dat live op televisie om negen uur avonds. Barrett stond te zwaaien naast Trump en is zo duidelijk benoemd om Trumps beleid uit te voeren."

Zo moet het Hooggerechtshof al een week na de verkiezingsdag een oordeel vellen over de zogeheten Affordable Care Act (beter bekend als Obamacare) die ervoor zorgt dat miljoenen arme Amerikanen verplicht een zorgverzekering krijgen. Daarbij laat het besluit van het Hooggerechtshof in de nieuwe samenstelling zich raden: dat wil die 'overheidsbemoeienis' niet.

Daarnaast is de verwachting dat nog meer staten strenge abortuswetgeving invoeren. "Tot genoegen van de harde kern van Trumps kiezers", zegt Maarten van Rossem. "Dat zijn conservatieve, overwegend witte christenen. Zij zien dat hun stem op Trump beloond wordt."

Volgens Mouthaan zal de benoeming ook veel Democraten prikkelen om te gaan stemmen. "Zij vinden het schandalig dat de Republikeinen dit gedaan hebben. Deze truc zorgt ervoor dat nog meer mensen gaan stemmen."