Reconstructie: hoe een kabinetsval, na een dag vol verwijten, toch werd voorkomen
Twaalf uur lang hing het kabinet-Schoof aan een zijden draadje. Ongewild explodeerde het vertrek van NSC-staatssecretaris Nora Achahbar, een kabinetscrisis leek aanstaande. Pas diep in de avond viel de conclusie: het kabinet gaat door. Een reconstructie hoe een kabinetsval is voorkomen.
Vrijdagochtend vroeg: Schoof krijgt telefoon
Premier Schoof krijgt een telefoontje vlak voor de ministerraad. Aan de lijn: staatssecretaris Nora Achahbar. Ze wil niet meer verder als staatssecretaris van dit kabinet, zo is de boodschap. Er volgt, voorafgaand aan de ministerraad, nog een fysiek gesprek waarbij ook NSC-vicepremier Eddy van Hijum is. Men doet een beroep op Achahbar om te blijven.
Ministerraad begint met grote verrassing
Tevergeefs. De 42-jarige Achahbar heeft de knoop definitief doorgehakt. Ze kan niet meer leven met de integratiediscussie binnen de kabinetsploeg. Achahbar kondigt haar vertrek als staatssecretaris aan tegenover alle bewindspersonen. Voor veel ministers komt het als verrassing - zelfs een enkele NSC-minister lijkt zeer verrast - ook al had Achahbar de avond ervoor tijdens het wekelijkse NSC-bewindsliedenoverleg haar voornemen al gedeeld.
Loop van de ochtend, de onrust neemt toe
Verschillende leden van het kabinet reageren, maar de reactie van NSC zorgt voor onrust. NSC-vicepremier Eddy van Hijum houdt de mogelijkheid open dat ook andere NSC-ministers willen vertrekken. Dat zou het einde van het kabinet kunnen betekenen. Er volgt een schorsing. Doordat Van Hijum het zó speelt, is het meteen crisis, aldus betrokkenen. "Van Hijum had eerst moeten checken hoe de andere NSC'ers erin staan en of ze het vertrek van Achahbar wel zo hoog wilden opspelen", aldus een goed ingevoerde bron.
De vier partijen splitsen zich op. De ministers en staatssecretarissen van PVV, VVD, NSC en de BBB gaan onafhankelijk van elkaar in verschillende kamers van het Catshuis zitten. In NSC-kring wordt bevestigd dat het op dit moment niet duidelijk is of ze in het kabinet willen blijven.
Begin middag: uitspraken over antisemitisme komen naar buiten
Ondertussen duiken er in de media allerlei berichten op. Meerdere kabinetsleden zouden 'radicale' en 'racistische' uitspraken hebben gedaan, koppen nieuwssites. Zo zou er door een minister zijn gezegd dat antisemitisme 'in de genen' van Marokkanen zit. Niet alleen PVV'ers, maar ook VVD'ers zouden dergelijke uitspraken hebben gedaan en dat zou mee hebben gespeeld in het vertrek van Achahbar.
VVD-minister Eelco Heinen (Financiën) wordt met naam en toenaam genoemd. Heinen zou hebben gewaarschuwd dat antisemitisme niet makkelijk te verdrijven is 'en niet als een puist met pus kan worden uitgeknepen'. NSC-bronnen benoemen dat als 'radicaal' en 'racistisch', bronnen bij andere partijen zeggen dat deze zinnen compleet uit de context zijn getrokken.
Woede bij de VVD
In het VVD-kamp zorgt het voor woedende reacties. "Heinen was totaal overvallen door deze uitspraken'', zegt een ingewijde. "Er zijn uitspraken, die Heinen nooit heeft gezegd, de wereld in geholpen. Uitspraken die totaal verkeerd zijn begrepen door Achahbar."
Een andere betrokkene stelt: "Wat ons heel erg verrast heeft, is dat er in de media opeens een hele discussie over racisme werd gevoerd, terwijl dat woord in de verklaring van Achahbar niet voorkwam." Een bewindspersoon, die anoniem wil blijven, vertelt: "Ik moet morgen aan mijn kinderen uitleggen, dat ik een racist ben. Dat moet worden rechtgezet."
Crisisoverleg vicepremiers en fractievoorzitters
Het is begin van de middag. De chaos is compleet. De vicepremiers zien dat het weleens helemaal kan misgaan.
De vier fractievoorzitters moeten naar het Catshuis komen. Bij NSC ontstaat een discussie, meldt een ingewijde, wíe er moet komen. Nicolien van Vroonhoven (tijdelijk NSC-fractievoorzitter) wil graag sámen met Pieter Omtzigt komen. Omtzigt zit al sinds september ziek thuis, maar heeft vanuit huis volop contact met NSC. Daar heeft de rest geen zin in. Tegen Van Vroonhoven wordt gezegd: er is maar één fractievoorzitter welkom.
Wat doet NSC?
De spanning neemt toe. Wat doen de andere NSC-ministers? Als zij ook vertrekken, is een kabinetsval aanstaande. Een ingewijde stelt: "De besluiteloosheid van NSC was problematisch. Neem een besluit: ga of ga niet." Een andere betrokkene: "Als je geen leider hebt, is het lastig om koers te zetten en de gevolgen van je acties te overzien." Bij alle andere coalitiepartijen wordt geklaagd over de besluiteloosheid van NSC.
Bij NSC, nog altijd bij elkaar in een eigen ruimte, wordt ondertussen druk gediscussieerd. Een betrokkene: "Het heeft binnen NSC veel tijd gekost om uit te praten wat er precies is gebeurd. En hoe de verhalen die in de media zijn beland, konden worden geplaatst."
De andere partijen denken ondertussen na over een verklaring als het kabinet valt.
'Doodongelukkige' Achahbar
Achahbar zit nog altijd in het Catshuis, bij het overleg van haar NSC-partij. Haar voorgenomen vertrek is nog altijd niet officieel. Een ingewijde zegt hierover: "Achahbar wilde dat helemaal niet. Zij wilde juist met stille trom vertrekken. Dat dit is gebeurd, is nooit, nooit haar bedoeling geweest." Volgens ooggetuigen zat Achahbar er zeer ongelukkig bij.
Toko Eddo draait overuren
Er wordt ondertussen eten besteld. Cateraar Toko Eddo arriveert om 17 uur bij het Catshuis met een complete rijsttafel. Sowieso is het vooral veel eten en overleggen: snacks, borrelplankjes, panini's, empanada's. Weinig groente, constateert een betrokkene. Ondertussen zijn fractievoorzitters Geert Wilders, Dilan Yesilgöz, Nicolien van Vroonhoven en Caroline van der Plas onderweg naar het Catshuis.
Caroline van der Plas moet uit Leeuwarden komen. Ze zou daar naar de première gaan van de film: 'BBB in alle Staten', maar moest in allerijl omkeren. Kijk hier wat ze bij aankomst zei:
18:00 uur: Fractievoorzitters melden zich
Rond 18.00 uur komen de fractievoorzitters aan bij het Catshuis. Van Vroonhoven arriveert als laatste. De andere staatssecretarissen en ministers- die sinds 's-ochtends vroeg aanwezig zijn, mogen niet weg. Ze trekken zich terug in de kamers van het Catshuis, sommigen halen even een frisse neus buiten.
Urenlang overleg volgt
De vier vicepremiers, de vier fractievoorzitters én premier Schoof trekken zich terug voor een gesprek. Het negental praat over de berichten in de media, maar ook over wat racisme is en of daar sprake van is geweest.
"De oplossing is eigenlijk ontstaan door heel rustig met elkaar het gesprek te voeren", zegt een betrokkene "Er waren in de media grote woorden gevallen, dat er sprake is van racisme. Er is besproken of dat echt zo is, en waar dat dan zit."
Conclusie: 'Niemand is racistisch'
Uiteindelijk komt er een conclusie, vervolgt de betrokkene: "Geen enkele van deze partijen is racistisch of heeft mensen in huis die racistische opmerkingen maken. Dus kom op, houd op."
En andere ingewijde: "Er is veel tijd genomen om aan de sfeer te werken, samen te eten, elkaar diep in de ogen kijken en goede gesprekken te voeren. Daar is veel tijd in gegaan. Nora (Achahbar, red) was er hele dag bij omdat iedereen het naadje van de kous wilde weten waar ze nou zo gekwetst over was."
Het wordt later en later
Aan het eind van de avond besluiten NSC-bewindslieden dat ze door willen. Een betrokkene: "Wat mee heeft gespeeld is dat afspraken zijn gemaakt over de omgangsvormen met elkaar. Dat was voor NSC belangrijk om te kunnen zeggen dat ze in vertrouwen door kunnen gaan." Een andere ingewijde vult aan: "En dat er bewust, in het landsbelang, voor is gekozen om door te gaan. En: 'dat er wel een basis bleef, voor het uitvoeren van de NSC-agenda'.
Ze zijn eruit, of nee, toch niet
Verschillende media, onder andere RTL Nieuws, melden rond 22:00 uur een doorbraak. Alleen staatssecretaris Nora Achahbar stapt op en de rest blijft zitten.
Maar dan is er nog een kleine kink in de kabel. Er is onduidelijkheid over de definitieve tekst die Schoof later tijdens de persconferentie zal uitspreken. NSC'ers willen dat er opnieuw naar de tekst wordt gekeken, maar volgens de ander had juist BBB-vicepremier Mona Keijzer nog wat tijd nodig.
22.45 uur: Crisis is afgewend
Er komt een nieuwe tekst, waarin iedereen zich kan vinden. Een kabinetsval is voorkomen. Schoof kan naar de persconferentie om de media te vertellen dat zijn kabinet niet is gevallen. Hij herhaalt keer op keer: "Er was en is geen sprake van racisme in dit kabinet." En Nora Achahbar, die dan al meer dan twaalf uur in het Catshuis zit, kan eindelijk haar verklaring geven over haar vertrek. Zij spreekt over 'polariserende omgangsvormen', maar gebruikt het woord 'racisme' niet. Bronnen melden dat haar verklaring al op donderdag klaarstond en dat daar geen letter meer aan is veranderd.
De val van het kabinet-Schoof is, na uren van spanning en hoogoplopende emoties, vrijdagavond voorkomen.