Van de 8 miljard mensen, is 1,5 procent op de vlucht: 'Wordt alleen maar meer'
Wereldwijd zijn er ruim 117 miljoen ontheemd door (burger)oorlog, vervolging en natuurrampen. Dat is 1,5 procent van de hele wereld. Meer mensen dan ooit, en het aantal ontheemden wordt de komende jaren alleen nog maar groter. Waar komt het door? Waar gaan ze heen? En wat doen we eraan?
Al twaalf jaar op rij stijgt het aantal mensen dat hun huis moet verlaten. Afgelopen jaar moesten bijna twee keer zoveel mensen hun huis verlaten als in 2013, meldt de VN.
"Achter deze grimmige en stijgende cijfers gaan talloze menselijke tragedies schuil", zegt de VN-vluchtelingenchef Filippo Grandi in een toelichting op het rapport. "Dit lijden moet de internationale gemeenschap ertoe aanzetten om dringend actie te ondernemen, om de diepere oorzaken van gedwongen ontheemding aan te pakken."
Grote oorlogen
Oorlog is de grootste reden waarom mensen ontheemd raken. Miljoenen mensen zijn gevlucht voor de oorlogen in Gaza en Oekraïne, maar er brak in 2023 ook een burgeroorlog uit in het Noord-Afrikaanse land Soedan. Daardoor zijn alleen in 2023 al zeven miljoen mensen ontheemd geraakt. Grandi noemt Soedan 'een vergeten crisis, hoewel het een van de meest catastrofale is.'
Verreweg de meeste Soedanese ontheemden, zo'n zes miljoen mensen, zijn nog steeds in Soedan. Anderen zijn het land ontvlucht, vooral naar omliggende landen.
Niet alleen in Soedan, maar over de hele wereld blijven ontheemden vaak dichtbij hun eigen land. "Een heel groot aantal mensen blijft in de regio. Heel weinig van die mensen komen uiteindelijk naar Europa", zegt Jeroen Doomernik, migratie-expert van de Universiteit van Amsterdam.
Zorg van buitenaf
Wereldwijd verblijft driekwart van de ontheemden in relatief arme landen die niet de middelen hebben om goed voor vluchtelingen te zorgen. Hulporganisaties springen bij om onderdak, eten en medische zorg te bieden, maar in een land als Soedan zijn er zoveel ontheemden dat niet iedereen kan worden geholpen.
Er wordt nog altijd gevochten in Soedan, en dus kunnen hulpverleners lang niet iedereen bereiken. De EU heeft sinds vorig jaar bijna 250 miljoen euro vrijgemaakt voor humanitaire hulp aan Soedan, maar geeft aan dat de veiligheid en toegang van hulpverleners te wensen overlaat. Binnen Soedan hebben ontheemden te maken met hongersnood, ziekte en beschietingen.
Intern ontheemden
De meeste ontheemden vluchten niet weg uit hun eigen land. Ze worden dan 'intern ontheemden' genoemd. Hieronder is te zien hoe de Verenigde Naties onderscheid maakt tussen verschillende soorten ontheemden: intern ontheemden, vluchtelingen en asielzoekers.
Van de 117 miljoen ontheemden blijven er ruim 68 miljoen in hun eigen land. 37,6 miljoen mensen zijn officieel vluchteling in een buitenland, en 6,9 miljoen mensen zijn asielzoekers: ze zijn hun land ontvlucht, maar zijn (nog) niet officieel erkend als vluchteling.
Gaten in de statistieken
"Het is heel moeilijk om precies te weten hoeveel mensen er wereldwijd ontheemd zijn", zegt Leonie Ansems de Vries, professor internationale politiek aan King's College in Londen, tegen Sky News. "Er zijn enorme gaten in de statistieken, omdat we simpelweg niet weten wie er vlucht en hoe ze vluchten."
Als er oorlog uitbreekt en miljoenen mensen op de vlucht slaan, gaat dat meestal gepaard met veel chaos en onzekerheid. "Er zijn heel veel mensen die in hun eigen land ontheemd raken en in een vluchtelingenkamp verblijven, die vervolgens weer slachtoffer worden van vijandelijkheden en vervolgens naar een ander land vluchten", zegt Jeroen Doomernik.
Klimaatverandering
Naast oorlog is klimaatverandering een belangrijke reden waarom mensen vluchten. "Klimaatverandering verergert de risico's voor ontheemden, en ook draagt bij aan nieuwe, verdere en langdurige ontheemding", staat in het VN-rapport.
"De mensen die het meest kwetsbaar zijn voor de directe gevolgen van klimaatverandering, die hebben meestal niet de middelen om zich internationaal te verplaatsen. Die gaan naar de dichtstbijzijnde plek waar ze wél kunnen leven", legt Doomernik uit.
Hij vertelt klimaatverandering ook indirect kan zorgen voor nieuwe vluchtelingenstromen. "In indirecte zin kan klimaatverandering leiden tot politiek conflict, en er kunnen zelfs burgeroorlogen door ontstaan. Dan moeten mensen echt het land uit, als ze bijvoorbeeld bij een etnische groep horen die door andere groepen wordt gezien als een bedreiging. Of als er een conflict ontstaat over schaarse middelen. Dat kan door klimaatverandering komen."
"Ik durf wel te voorspellen dat het aantal ontheemden niet minder gaat worden", zegt Doomernik. "Klimaatverandering is een feit, en dat gaat natuurlijk ook economische uitwerkingen hebben. Mensen zien hun levensbasis verdwijnen, en die gaan zich dan verplaatsen. Die verplaatsing zorgt voor meer concurrentie, dus dat mensen zeggen 'wij waren hier eerst'. Dus het ligt voor de hand dat het probleem groter wordt in plaats van kleiner."
Dat er wereldwijd steeds meer mensen vluchten wil niet per se zeggen dat er ook heel veel meer mensen naar Europa komen, legt Doomernik uit. "Ze hebben niet de middelen, maar ook niet de ambitie om naar Europa te gaan. Als een boer in Afrika bijvoorbeeld zijn bestaanszekerheid verliest door droogte, dan denkt diegene niet meteen 'Ik ga maar naar Europa.' Zo werkt het niet."
Wat is de oplossing?
De VN-vluchtelingenchef Grandi roept de internationale gemeenschap op om 'de diepere oorzaken van gedwongen ontheemding' aan te pakken, maar dat is nog niet zo makkelijk. De meeste ontheemden vluchten namelijk voor oorlogen en natuurrampen die niet zomaar kunnen worden opgelost.
"Tenzij er een verschuiving in internationale geopolitiek plaatsvindt zie ik het aantal ontheemden steeds verder stijgen", zegt Grandi. Naast wereldvrede zou er ook een effectieve aanpak voor klimaatverandering moeten komen. Dat lijkt voorlopig niet realistisch, en dus blijft het aantal ontheemden alleen maar stijgen.